Światowy
Dzień Książki i Praw Autorskich - święto ogłoszone przez UNESCO
w 1995 roku. Ideą tego dnia jest popularyzacja książki i czytelnictwa.
Oprawa tego święta nawiązuje do starego katalońskiego
zwyczaju, gdzie w dniu św. Jerzego patrona regionu, na pamiątkę pokonania przez
św. Jerzego smoka ( z którego krwi miały wyrastać róże), obdarowano
kobiety czerwonymi różami. Potem w zamian kobiety zaczęły darować swoim mężom i
narzeczonym książki.
Wiedza w pigułce
Książki,
piosenki, filmy, zdjęcia — każdą z tych rzeczy ktoś stworzył. Taką osobę
nazywamy twórcą. Robisz zdjęcia, montujesz filmiki, robisz muzykę? W takim
razie również jesteś twórcą.
Każdy
wytwór aktywności twórczej, niezależnie od jego wartości artystycznej, jest
utworem. Utwory są chronione prawem autorskim. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych definiuje utwór jako
każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym
charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości,
przeznaczenia i sposobu wyrażenia.
Dlatego większość informacji, z których
korzystamy, jest przedmiotem prawa autorskiego. Nie tylko książka, piosenka czy
film, ale także e-mail do kolegi, zdjęcie zrobione komórką i komentarz na forum
są utworami. Podlegają one automatycznie restrykcjom praw autorskich. Utwór nie
musi być wcześniej rozpowszechniony. Zdjęcie zrobione przez ciebie jest utworem
niezależnie od tego, czy je upublicznisz. Prawa chronią utwór od momentu jego
powstania.
Utworem
jest także konkretne wyrażenie pewnej idei. To oznacza, że prawom autorskim
podlega np. konkretny rysunek kwiatka, ale już nie sama idea rysowania
kwiatków.
Ustawa o prawie
autorskim i prawach pokrewnych wyróżnia dwie typy praw autorskich:
- prawa osobiste
- prawa majątkowe
Prawa osobiste przysługują każdemu
twórcy. Zgodnie z przepisami autor ma prawo do rozpoznania autorstwa i
integralności jego dzieła. Kiedy nie podpisujesz utworu imieniem i nazwiskiem
lub pseudonimem autora, lub też zmieniasz coś w formie i treści utworu,
naruszasz te prawa. Te prawa są wieczne i niezbywalne — to dlatego wiesz,
że W pustyni i w puszczy napisał
Henryk Sienkiewicz.
Jeśli korzystasz z czyjegoś utworu, pamiętaj o jego
dokładnym oznaczeniu.
Należy podać:
- imię i
nazwisko lub pseudonim autora
- źródło: link lub tzw. adres bibliograficzny — tytuł,
rok ukazania się, informacje o wydawcy.
Robi się to nie tylko dla poszanowania praw
autorskich, lecz także po to, by każdy mógł łatwo znaleźć utwór.
Prawa majątkowe są zbywalne i
ograniczone w czasie. W Polsce wygasają po 70 latach od śmierci autora (a tym
samym przechodzą do domeny publicznej). Prawa majątkowe mówią, że autor ma
wyłączne prawo do rozporządzania swoim dziełem, a więc to on wydaje zgodę na publikację i
użycie
Podstawą
formułowania prawa autorskiego w XVIII wieku w Europie było przekonanie, że
autora i jego dzieło łączy nieuchwytna, ale realna więź. Ta tradycja ma swoje
źródło we francuskim oświeceniu. Dlatego w Polsce mówimy o prawie autorskim.
Zupełnie inna jest tradycja anglosaska, w której źródłem praw autorskich był
cechowy przywilej drukarski nazywany „prawem do kopiowania”. Stąd angielska
nazwa „copyright”.
Oprócz majątkowych praw autorskich
przysługujących (przynajmniej początkowo) twórcy istnieją jeszcze tzw. prawa
pokrewne przysługujące producentom i artystom wykonawcom. Dlatego w przypadku
nagrań audio i filmowych musimy prosić o zgodę na wykorzystanie utworu więcej
osób niż tylko samych twórców utworu.
Słowniczek
dobra osobiste
dotyczą prywatnej sfery życia. Są nimi w
szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub
pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania,
twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, zdrowie, życie
psychiczne, rodzinne i prywatne, kult pamięci osoby zmarłej oraz poczucie
przynależności do określonej płci.
majątkowe prawa autorskie
prawo twórcy do korzystania z utworu i
rozporządzania nim. Jest to prawo zbywalne, co oznacza, że twórca może
przenieść je na inne osoby lub udzielić zezwolenia na korzystanie z utworu (za
wynagrodzeniem lub bez). Trwanie majątkowych praw autorskich jest ograniczone w
czasie (70 lat po śmierci autora).
utwór
każdy przejaw działalności twórczej o
indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od
wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (art. 1 p. 1 Ustawy o prawie
autorskim i prawach pokrewnych).
rozpowszechniać
czynić coś ogólnie znanym. Decyzja o
pierwszym rozpowszechnieniu utworu jest jednym z osobistych praw autora.
Rozpowszechnienie utworu może polegać na udostępnieniu uwtoru w internecie,
przekazaniu rękopisu wydawnictwu lub wykonaniu utworu.
integralność utworu
jedno z osobistych praw autora, nakazuje
zachowanie w nienaruszonym kształcie formy i treści utworu.
źródło: https:edukacjamedialna.edu.pl
